Ethiek voor economen: vaar je eigen morele kompas
“Vaar op je eigen morele kompas.” Dat was één van de uitkomsten van een debat met economiestudenten van de VU over morele vraagstukken die raken aan het werk van de bedrijfseconoom.
Voor zo’n 150 studenten, die college volgen bij Johan Wempe (Hoogleraar Bedrijfsethiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam), vormde het debat het sluitstuk van het vak Ethiek voor Economen. Het debat vond plaats onder leiding van Arjen Siegmann verbonden aan de VU en aan het wetenschappelijke bureau van het
CDA. Deelnemers waren onder meer Ruben van Zwieten (dominee van de Zuidas), Matty van Ewijk (Echt Duurzaam/Amorion), Tom van Laar (Deloitte), Tom van der Lee (kandidaat voor de Tweede Kamer voor Groen Links, derde op de lijst) en Willem Vreeswijk (VVP/New Financial Forum). De locatie was treffend gekozen: de Nieuwe Poort aan de Zuidas Amsterdam. De Nieuwe Poort is een ethische ontmoetingsplek, opgericht door dominee Van Zwieten, te midden van de money makers. De economiestudenten zijn de beleidsbepalers, de leiders en de ondernemers van morgen. Nadenken over ethische vraagstukken helpt bij het bouwen van een toekomstig Nederland.
De studenten volgden onder meer een hoorcollege ethiek en werkten in groepjes die nagingen hoe met ethische begrippen en analyses maatschappelijke vraagstukken verhelderd kunnen worden. Het betrof onderwerpen als een eerlijke inkomensverdeling, de woningmarkt, maatschappelijk verantwoord ondernemen, de rol van de controller en ethiek, de verantwoordelijkheid voor systeemfalen. De economen in opleiding bereidden vragen voor die raakten aan individuele verantwoordelijkheid, de verantwoordelijkheid van ondernemingen en de verantwoordelijkheid van overheid en politiek.
Groen Links-kandidaat Van der Lee hield de studenten voor dat het vaak niet zo simpel is dat een bedrijf óf goed óf fout is. Hij haalde het voorbeeld van IKEA aan. Een grote werkgever, die design betaalbaar maakt voor veel mensen en ook met veel projecten bezig is die goed zijn voor de wereld, maar die tegelijkertijd ook veel te weinig belasting betaalt. Hetzelfde zie je bij Starbucks. Dit bedrijf betaalt nauwelijks belasting, maar staat wel op tegen president Trump door alleen nog immigranten in dienst te nemen.
Dominee Van Swieten riep vooral op naar binnen te kijken. Hij richtte zijn ontmoetingsplaats op om te laten zien dat een nieuwe generatie anders denkt over de samenleving. “Hier op de Zuidas werken goedopgeleide mensen die tijdens hun studie soms hooggestemde idealen hadden, maar bij velen is het vermogen tot reflectie en de aandacht voor kunst en filosofie volstrekt ondergesneeuwd geraakt.
Daar willen we wat aan doen. En dat hoeft niet met linkse waarheden, maar mag ook met humor.” Van Swieten lardeerde zijn betoog met gedichten van Komrij en Reve.
Vreeswijk ging nader in op systeemdenken versus individuele waarheden. De keuze tussen mens of machine lijkt makkelijk, maar is in praktijk soms een lastige. Neem de boeterenteclausule bij hypotheken. Er zijn gevallen die schrijnend zijn. Kom je deze mensen tegemoet? Dat klinkt logisch. Maar waar trek je vervolgens de grens, wie bepaalt wat een schrijnend geval is en zou het niet billijk zijn als ook loyale klanten dezelfde behandeling krijgen? En wat betekent dit dan weer voor de bedrijfscontinuïteit? Op de korte termijn en op de lange termijn? “Neem in ieder geval altijd je eigen verantwoordelijkheid. Je hebt immers altijd een keuze. Je kunt een wereld helpen bouwen waar je in gelooft of je kunt een wereld in stand houden waar je niet in gelooft.
Alles wat je doet, doet er toe.” Ook werd stevig gedebatteerd over regels versus open normen versus eigen verantwoordelijkheid. De meesten waren het er wel over eens dat meer regels niet leiden tot meer ethisch gedrag. “Criminelen zullen altijd de mazen van de wet weten te vinden en die mazen zullen er ook altijd zijn. Toch is het ook zo dat open normen veel mensen heel angstig maken. Zonder richtlijnen, zonder duidelijke kaders is het vaak lastig om de juiste manier van werken te vinden. Maar dat kan anders door mensen meer te betrekken bij het beleid van een onderneming of organisatie.
Zodra je van medewerkers mede-ondernemers maakt, meer werkt met zelfsturende teams, zul je ook zien dat er meer verantwoordelijkheid wordt genomen en meer zelf beslist wordt dat in lijn is met de grotere missie van het bedrijf.”
De discussie over lonen ging niet alleen over de bonussen van bankiers, maar ook over de hoogte van minimumlonen, de lonen van de volwassenen en kinderen in arme landen die veel van onze producten maken en de omstandigheden waarin dat gebeurt. Beloningsbeleid gaat om het geheel. Daarbij past niet de excessieve verrijking van een beperkt aantal individuen.
Andere onderwerpen die aan bod kwamen: abortus, Trump, sociale woningbouw en diversiteit. Van Swieten vroeg de studenten vervolgens waar ze later wilden werken. Het was wisselend. Veel bankiers, een aantal ondernemers, een enkele beleidsmaker en een flink aantal dat nog geen idee heeft. Van Swieten vroeg ook op welke partijen de jonge economen straks gaan stemmen. De meeste gaven aan voor D66 te gaan kiezen, verder was er een aantal VVD’ers en PvdA’ers in de zaal. Er waren geen PVV’ers. Maar die steken bijna nooit hun hand op. Van der Lee zei dat het vooral belangrijk is dat mensen daadwerkelijk gaan stemmen. “Dat recht hebben we. Een voorrecht in onze samenleving. Eigenlijk geldt dat ook voor de regelgeving die wij hier hebben. Het is soms te veel, het is niet altijd goed of juist, we moeten wetten en regels ook bijstellen, maar wees ook blij dat ze er zijn. Ik heb in voldoende landen rondgereisd waar er helemaal geen regelgeving bestond. Daar wil je niet wonen.”
Reactie toevoegen
Editie
Meer over
NFF podcastserie Financiële dienstverleners in transitietijd (2): Faisal Setoe
In deel 2 van de podcastserie ‘De rol van financiële dienstverleners in transitietijd’ gaan Willem Vreeswijk (stichting New Financial Forum) en...
NFF podcastserie Financiële dienstverleners in transitietijd (1): Peter van Geijtenbeek
De stichting New Financial Forum start het nieuwe jaar goed met de eigen podcastserie: de rol van financiële dienstverleners in transitietijd. In deze...
Column Jack Cox over de economologische schuldenparadox
"In een recent uitgegeven rapport waarschuwt het IMF dat de staatsschuld van landen stevig wordt opgejaagd door de 'radicaal economische transformatie' die nodig...
"Armoede de wereld uit, te beginnen in Rotterdam"
“Armoede is onrechtvaardig en onnodig. Je moet het alleen samen willen oplossen. Niet door erover te praten, maar door verantwoordelijkheid te nemen en in...
Wie zijn de Erics binnen de financiële sector?
"Eric van 't Zelfde, schoolleider in het bekende tv programma 'Dreamschool' is een inspirerend voorbeeld voor de financiële sector", aldus adviseur Maurice...
Jessica den Outer: "Hoogste tijd voor een ecocentrisch wereldbeeld"
“Niemand betwist het recht van een mens om te leven, maar waarom geldt dit dan niet voor andere levende wezens?”, zo zegt milieujurist Jessica den Outer...
Veerkracht thema wintereditie New Financial Magazine
Veerkracht. Dat is het thema van de wintereditie van het New Financial Magazine, een van de uitingen van de stichting New Financial Forum. Een themanummer...
Stimuleer de adviseur om duurzaam te adviseren
"Geld is een belangrijke reden voor mensen om hun gedrag aan te passen. Natuurlijk is intrinsieke motivatie belangrijk, maar juist bij een thema als duurzaamheid...
Verzilver de expertise van jouw organisatie
"Voor een duurzame toekomst moet de focus liggen op het benutten van de interne rijkdom aan expertise en de gezamenlijke reis", aldus Michiel Dietvorst van Pridea...
Bedrijven van de toekomst schrijven het nieuwe verhaal
“Schokkend hoe weinig er over is van alles waar wij mensen bij floreren.” Dat zei Christine Boland, tijdgeestanalist, woensdag op de zesde Positive Finance...