Toezicht op toezichthouders
In een vooralsnog wat vage weerspiegeling van een amerikaans drama, begint nederland wakker te worden over piramidespelen. Het fd berichtte onlangs over het bedrijf xango dat op het ogenblik deelnemers op universiteiten werft. Het gaat hier om een zeer omstreden vorm van zaken doen en over toezichthouders die de andere kant op kijken.
MLM (multi-level marketing) is een bedrijfsmodel waar een piramide van zelfstandige verkopers inkomsten verwerft door directe verkoop van producten en door werven van nieuwe verkopers. Het is ogenschijnlijk een verkoopmethode, die aanvankelijk als crimineel werd onderkend (piramidespel). Door een rechterlijke dwaling in 1979, in een uitspraak tegen Amway door een onervaren administratieve rechter bij de Federal Trade Commission, James P. Timony, ontstond er echter een ontsnappingsroute waardoor MLM’s althans voorlopig legaliteit konden pretenderen. In zijn uitspraak accepteerde Timony een aantal vormen van ‘consumentenbescherming’ die door Amway’s advocaten ontwikkeld waren, op basis waarvan Amway geen piramidespel zou zijn. De regels waren respectievelijk: doorverkoop van 70 procent van de inventaris voor elke bijbestelling, verkoop aan minstens tien klanten per maand, en terugkoop van ongebruikte inventaris wanneer een Amway distributeur eruit wilde. In de praktijk betekende dit massale ontduiking via valsheid in geschrifte door Amway-deelnemers, en in de vele MLMbedrijven die in de volgende decennia in hun voetsporen volgden, omdat deze eisen nagenoeg niet afdwingbaar waren. Als gevolg waren strafvervolgingen van MLM’s zeldzaam, omdat een bijna onmogelijke bewijslast bij toezichthouder FTC lag.
Er groeide vervolgens een MLM industrie die nu meer dan 1200 bedrijven omvat in de VS en rond de 180 miljoen dollar aan omzet behaalt en de gemeenschap een veelvoud aan schade berokkent. Op de lange termijn verliezen nagenoeg 100 procent van de deelnemers hun investering in MLM, maar door een misleidende voorstelling van zaken begrijpt de consument dat niet voldoende en denken deelnemers dat ze niet hard genoeg hebben gewerkt als ze er geld op toeleggen. Het verschil wordt van de belasting afgetrokken en men zwijgt er verder over.
Herbalife
In de VS zien we inmiddels een historische omslag in het beleid van de FTC (de toezichthouder voor consumentenbescherming, red.). In het afgelopen jaar werd het MLM-bedrijf Vemma aan banden gelegd. De FTC legde dit bedrijf ten laste dat het een piramidespel was. Terwijl de zaak loopt draait Vemma nog door, zonder de ‘loterij’ van de multi-level compensatie, en nu blijkt dat er te weinig vraag naar hun product is. Sindsdien kon Herbalife een strafvervolging vermijden, maar wel werd er 200 miljoen dollar restitutie gevorderd en werden de piramide-elementen rigoureus uit hun compensatieplan verwijderd. De FTC stelde duidelijk dat het bedrijf van nu af aan moet leren om legaal te draaien.
Logisch gesproken zou een piramidespel niet op de beurs genoteerd moeten kunnen zijn. Toch is er in de VS een aantal beursnoteringen, omdat toezichthouders veertig jaar lang de andere kant opkeken. De poging van de FTC om de klok terug te draaien tot vóór de Amway79 beslissing is een welkome verandering. De bewijslast ligt nu bij Herbalife. Wat de SEC gaat doen laat zich nog aanzien.
Onderdeel van aegon
Het wordt nog interessanter in de financiële sector. Er zijn verschillende MLM-bedrijven die direct financiële diensten aanbieden, zoals Primerica en World Financial Group (WFG). Recentelijk zijn in Amerika nieuwe regels over belangenverstrengeling voor financieel adviseurs ingevoerd, wat desastreuze implicaties heeft voor het MLM model. Dit omdat een MLM niet zonder valse voorstelling van zaken kan worden aanbevolen en er met de aangeboden pensioenregelingen hoge commissies zijn gemoeid die allerlei geïnteresseerden trekken. Primerica (een MLM-financieel dienstverlener met circa 107.000 vertegenwoordigers) zal het eerste slachtoffer worden, maar ook WFG – dat onderdeel is van Aegon – zal onder vuur komen te liggen.
Ook in Europa en in Nederland is een nieuwe aanpak van dergelijke bedrijven noodzakelijk. Recentelijk heb ik de ministers van Veiligheid & Justitie, Economische Zaken, Financiën en SZW hierover een aanbeveling gestuurd.
‘Ook in de financiële sector zullen MLMbedrijven onder vuur komen te liggen’
