Mens is van nature optimistisch
Nee, het menselijke brein laat zich niet zomaar veranderen. Maar, zeggen Stefanie de Beer en Wilte Zijlstra van het team consumentengedrag van de AFM: toezichthouder en financiële sector kunnen wel proberen de voorwaarden te creëren waaronder mensen verstandige financiële keuzes maken.
VVP volgt al een tijdje de tweets van Zijlstra, die getuigen van zijn grote interesse in het gedrag van mensen. Reden om eens keer met hem in gesprek te gaan. Teammanager Stefanie de Beer schuift aan.
Zijlstra is van origine bioloog. “Wat doet een bioloog nou bij de AFM, hoor ik mensen denken. Mijn antwoord is dan: vlinders of verzekeringen, het maakt qua analyseren niet zoveel uit als je ze eenmaal in de computer hebt gestopt.”
De Beer studeerde economie, met ook toen al bijzondere aandacht voor consumentengedrag. VVP-lezers kennen De Beer nog wel uit de tijd dat ze bij de AFM op de afdeling Toezicht werkzaam was. In 2016 stapte De Beer over naar het toen gevormde team Consumentengedrag. Sinds 2019 is ze teamleider.
Twee aspecten van haar werk spreken De Beer in het bijzonder aan: “De herkenbaarheid. Wij houden ons bezig met financiële beslissingen waar vrijwel iedereen mee te maken heeft. En het verrassende; het effect van informatie of interventie is niet altijd wat je zou verwachten.”
Het is ook complexe materie. Mensen zijn nu eenmaal niet louter rationele wezens. Zijlstra: “Er zijn twee systemen: het rationele en het emotionele. Het is moeilijk die twee systemen te verenigen. Mensen doen heel veel vanuit het emotionele, automatische systeem. Terwijl je over grotere beslissingen toch beter eerst een nachtje kunt slapen. Het is hierom ook dat afkoelperiodes worden ingebouwd, zoals bij rechtstreeks afgesloten verzekeringen.
“Verder zijn mensen over het algemeen optimistisch. Optimisme is ook een heel prettige levenshouding; je ziet alles anders zo somber in. Het heeft ook een evolutionair voordeel: als je alles negatief ziet, kom je nergens toe. Maar het kan ook maken dat mensen te optimistisch financiële verplichtingen aan gaan.”
Experimenteren
De AFM heeft niet de illusie dat ze het menselijke brein kan veranderen. “Maar”, zegt De Beer: “We kunnen wel de omgeving zodanig inrichten dat mensen verstandige keuzes maken. Ook de producten als zodanig dienen in het belang van de consument te zijn. Niet voor niets doorlopen nieuwe producten tegenwoordig een heel proces (PARP), waarbij nadrukkelijk ook de klantgerichtheid wordt gewogen.”
‘Omgeving zodanig inrichten dat mensen verstandige financiële keuzes maken’
Zijlstra: “Natuurlijk draagt de consument ook een eigen verantwoordelijkheid. Maar ‘eigen schuld, dikke bult’ gaat niet altijd op. De context waarin iets wordt aangeboden, heeft veel invloed op de keuzes van de consument.”
De toezichthouder ontwikkelt de juist omgeving graag in overleg met de sector. Er wordt ook gezamenlijk onderzoek gedaan. Zijlstra roept de sector ook op om thema’s aan te dragen. “Daar zijn wij oprecht benieuwd naar. We zijn geen ivoren toren. “
De Beer: “Als toezichthouder bieden we de ruimte om te experimenteren en werken we samen met marktpartijen om dit met cases aan te tonen. Financiële instellingen kunnen valide en goed uitgevoerde onderzoeken ook gebruiken om te onderbouwen waarom wat ze doen ook daadwerkelijk in het belang van de klant is. Evidence based policy dus.”
Stefanie de Beer: ‘Sturing mag alleen in belang van klant.’
Neutraal
Zwaarwegend voor de AFM is dat keuze-omgevingen neutraal zijn. De Beer: “Een honderd procent neutrale keuze-omgeving bestaat niet; er is altijd wel iets sturing. Maar zij moet in het belang van de klant zijn.”
Zijlstra vertelt dat een collega een verzekering wilde opzeggen. De polis had deze collega bij wijze van spreken met één druk op de knop afgesloten. Maar de verzekering opzeggen, vergde aanzienlijk vaker klikken. Het is niet gezegd dat dit door de aanbieder bewust zo is gedaan, maar het is in ieder geval niet gedacht vanuit het klantbelang.
Zijlstra geeft nog een voorbeeld: “Bij het boeken van een reis wordt mensen soms ook een verzekering aangeboden. Soms is dan de keuze ‘ja’ standaard aangevinkt. Dat vinden wij duidelijk niet in het belang van de klant en is ook verboden. Aanbieders passen marketingtechnieken toe om te verkopen. Dat mag ook. Maar: verleiden mag, misleiden niet.”
De AFM is wettelijk bevoegd tot mystery shoppen. Maar, aldus De Beer, “vaker vragen we - met open vizier - informatie op over de klantreis, zodat we inzicht hebben in de stappen die de consument doorloopt. In situaties waarin sprake is van opzettelijke misleiding treedt de AFM uiteraard handhavend op.”
Digitale technieken
De AFM zet dus echter ook sterk in op bewustmaking. Interessant wat dit betreft zeker ook de ‘Principes voor de keuzeomgeving’ die de toezichthouder heeft opgesteld. De principes zijn ontwikkeld mede vanwege de steeds grotere vlucht die Fintech neemt. Digitalisering/ nieuwe technologie levert volgens de AFM nieuwe risico’s op, maar ook kansen om het klantbelang centraal te stellen. Online is de reikwijdte ook veel groter, dit brengt nog meer verantwoordelijkheid voor aanbieders met zich mee.
Overigens meent De Beer dat “digitale technieken veel mogelijkheden bieden om laagdrempelige experimenten te doen om zo te achterhalen wat het beste werkt, bijvoorbeeld qua keuzebegeleiding, informatie, klantreis. En met beste bedoelen we dan: beste voor de klant. Prima om daar geld aan te verdienen, maar dat mag niet het enige aspect zijn waarop een financiële instelling moet willen optimaliseren”.
Zijlstra gelooft dat financieel adviseurs ook baat hebben bij de nieuwe technologie. “Voor de adviseur is advies geven het mooiste. Laat dus de techniek voor je werken bij de administratieve aspecten van je kantoor. Automatiseren van die onderdelen maakt bovendien dat je je advies goedkoper kunt aanbieden, waardoor je concurrerend blijft.”
Inspiratie
Dit interview vond plaats via een conference call, omdat een live afspraak wegens de maatregelen ter bestrijding van het coronavirus niet mogelijk was. Corona laat zien dat mensen wel degelijk in staat zijn om hun gedrag aan te passen als de omstandigheden er om vragen. De Beer en Zijlstra volgen de ontwikkelingen dan ook met grote interesse.
Wilte Zijlstra: ‘Eigen schuld, dikke bult, gaat niet altijd op.’
De Beer: “Misschien kunnen we inspiratie halen uit de interventies van de overheid nu. We weten dat het effect van de kredietwaarschuwing beperkt is. De coronawaarschuwingen worden wel opgevolgd. Want het is heel duidelijk wat het gevaar is. Bij krediet is het gevaar dat je over een aantal jaren in de problemen komt, dat is abstract. En het is heel duidelijk welke actie je kunt ondernemen tegen corona.”
Zijlstra: “De overheid maakt die actie heel concreet: was vaak je handen, hoest en nies in de binnenkant van je elleboog, houd anderhalve meter afstand van anderen. Dit zijn dingen die je zelf kunt doen. De overheid doet dit op een slimme manier. Het is wel zaak om de optimisme-bias niet te onderschatten. Dat mensen denken: ik behoor niet tot de risicogroep, dus het kan wel weer.”
Reactie toevoegen
Meer over
Martin van Rijn van AFM naar DNB
Martin van Rijn stopt op 24 mei 2023 als voorzitter van de RvT van de AFM. Dan loopt zijn termijn af. Per 1 juni 2023 wordt hij voorzitter van de Raad van Commissarissen...
Betere uitleg nodig bij verhoging pensioenen
Meerdere van de pensioenfondsen die vorig jaar overgingen tot verhogingen van de pensioenen hebben daarover niet duidelijk genoeg gecommuniceerd met hun deelnemers....
Toezichthouders breiden samenwerking digitaal toezicht uit
Het Samenwerkingsplatform Digitale Toezichthouders (SDT) richt twee extra Kamers op voor het afstemmen van toezicht op online platforms en op kunstmatige intelligentie. Bij...
Drempels voor consumenten bij zelf opbouwen pensioen
De AFM roept de sector op om te werken aan de bekendheid, toegankelijkheid en vergelijkbaarheid van de derde pensioenpijler. De toegang tot het derdepijlerpensioen...
Handvatten AFM voor adequaat communicatieplan tijdens pensioentransitie
De AFM heeft de leidraad communicatieplan gepubliceerd. De Wet toekomst pensioenen omschrijft een aantal specifieke momenten en onderwerpen waarover pensioenuitvoerders...
Geen zorgen over AFM-onderzoek naar hypotheekadvies
Brancheverenigingen maken zich geen zorgen over het door de AFM aangekondigde onderzoek naar de werkpraktijk van hypotheekadviseurs. De NVHP, Adfiz en OvFD laten...
Marktmonitor 2023 voor 6.500 adviseurs en bemiddelaars van start
De eerste groep adviseurs en bemiddelaars kan vanaf maandag 13 februari de Marktmonitor (MMAB) van de AFM voor 2023 invullen. Groep 2 kan dit vanaf 20 februari en...
AFM: "Pertinent niet de bedoeling dat alle deuren naar maatwerk dichtslaan"
“Wij zijn niet tégen maatwerk, we willen alleen dat het verantwoord gebeurt.” Dat zegt Zdenka van Schaik, bij de AFM verantwoordelijk voor het...
AFM: "Toegang tot financiële dienstverlening niet vanzelfsprekend"
De AFM roept in een nieuw rapport de financiële sector op om onderzoek te doen onder moeilijk bereikbare doelgroepen en kennis uit te wisselen om de toegankelijkheid...
AFM-bestuursvoorzitter: data en AI kunnen leiden tot discriminatie
"Niet iedereen is gebaat bij digitalisering van het financiële leven. Dat moeten we niet vergeten in ons enthousiasme voor de kansen", aldus AFM-bestuursvoorzitter...